اخلاص
در مصباح الشریعه آمده است:
«اخلاص جامع فضیلتهای اعمال است و جامع معنایی است که آغاز آن قبول است و پایان آن رضای الاهی ، هر کس که خداوند از او قبول کند و از او راضی باشد او مخلص است ولو عمل او کم باشد و اگر عمل او قبول نشود او مخلص نیست اگر چه عملش زیاد باشد و داستان حضرت آدم و ابلیس بیانگر این معنا است»
که شش هزار سال عبادت ابلیس که مخلصانه نبود قبول نشد و نتیجه کارش استکبار از سجده در برابر آدم بود که در نهایت از جوار خدا اخراج شد و توبه حضرت آدم که مخلصانه بود مورد قبول واقع شد.
نشانه قبول، تداوم بخشش آگاهانه هر آن چیزی است که فرد دوست دارد
خداوند می فرماید عاملان هلاک می شوند مگر عبادت کنندگان، و عبادت کنندگان هلاک می شوند مگر عالمان، و عالمان هلاک می شوند مگر صادقان، و صادقان هلاک می شوند مگر مخلصان ، و مخلصان هلاک می شوند مگر متقین، و متقین هلاک می شوند مگر اهل یقین و اهل یقین هم در معرض خطر عظیم هستند.
خداوند در قرآن می فرماید :
پروردگارت را عبادت کن تا به یقین برسی[1]
و کمترین حد اخلاص این است که بنده نهایت تلاشش را مبذول کند و برای علمش در نزد خدا ارزشی قائل نباشد که انتظار داشته باشد پروردگار او را به اندازه عمل و متناسب علمش پاداش دهد چرا که اگر خداوند حق عبودیت را مطالبه کند بنده عاجز خواهد بود.
کمترین مرتبه اخلاص در دنیا موجب سلامتی از همه گناهان است و در آخرت موجب نجات از آتش و نیل به بهشت است.
جدا کردن آن (نفس) از آن چه بدان علاقمند است[2]
در مصباح الشریعه آمده است:
هوای نفس دشمن عقل و مخالف حق و همنشین باطل است و نیروی هوای نفس از شهوات است و ریشه علامتهای هوای نفس از چهار چیز است:
اکل حرام
غفلت از فرائض
سبک شمردن سنتها (مستحبات)
غرق در لهو و لعب شدن
بنابراین اگر بخواهیم از شر هوای نفس خلاص شویم لازم است نسبت به چهار مورد فوق اهتمام داشته باشیم ؛
در خصوص اکل حرام (مال حرام خوردن) روشن است که باید دقت کنیم درآمد ما حلال باشد و برای خود اگر درآمدی داریم سال خمسی داشته باشیم و سر سال با دقت بررسی کنیم که آیا خمسی به ما تعلق می گیرد و اگر می گیرد آن را مرجع تقلید یا نماینده او و یا مجتهدی که مصرف خمس از نظر او با مرجع ما تفاوتی ندارد پرداخت کنیم.
و نیز دقت داشته باشیم هر چیزی که به اموال ما اضافه می شود آیا حلال است یا خیر.
در خصوص انجام واجبات هم باید به هرطریق که ممکن است انجام واجبات را بر خود هموار کنیم؛ اگر در آغاز انجام همه واجبات دشوار است از مقداری شروع کنیم که در توان ما است و بتدریج میزان آن را اضافه کنیم تا بطور کامل به وظایفمان عمل کنیم. و نکته ای که در اینجا حائز اهمیت است این است که مقدمه انجام واجبات شناخت واجبات است و لازم است برنامه ای برای یادگیری احکام دینی داشته باشیم تا پس از یادگیری واجبات بتوانیم بطور دقیق به آنها عمل کنیم.
در خصوص انجام مستحبات نیز لازم است در زمانی که نشاط داریم به انجام مستحبات اقدام کنیم و در زمانی که نشاط و تمایل نداریم خود را به انجام مستحبات مجبور نکنیم که اثر منفی بر قلب ما می گذارد. بنا بر این انجام مستحبات تابع نشاط روحی ما است و بقدری به عبادات مستحبی بپردازیم که می توانیم آنها را با نشاط انجام دهیم و در غیر این صورت انجام توام با کسالت و بی میلی عبادات مستحبی باعث تنفر قلب ما از عبادات می شود که این بسیار مضر است.
در خصوص فرو رفتن در ملاهی (سرگرمی های باطل) نیز باید توجه داشته باشیم که سرگرمی و تفریح و لذت حلال از ضروریات زندگی و حتی از ضروریات سیر و سلوک است و فقط باید دقت کرد که به اندازه باشد و انرژی و انگیزه ما را تقویت کند و نشاط و سرزندگی ایجاد کند و زیاده روی نشود که موجب اتلاف وقت و بطالت می شود ؛ و البته این تفریح و سرگرمی و لذت باید حلال باشد و از این جهت نیز مراقبت شود که با حرام آلوده نشود.
