عفو:

عفو این است که اگر کسی در حق تو مرتکب جرمی شد

در ظاهر پیگیر جرم او نشوی و

در باطن آن چه به تو رسیده است را فراموش کنی

و بیش از پیش به او خوبی کنی

و کسی راه به این جایگاه نمی برد مگر این که پیشتر خدا او را مورد عفو قرار داده باشد و گناهان گذشته و آینده او را بخشیده باشد و با نور خود او را پوشانده باشد و زینت کرده باشد چرا که عفو و غفران دو صفت از صفات الاهی هستند که خداوند آن را در سرشت برگزیدگانش قرار داده تا در میان خلق متخلق به اخلاق خالقشان باشند؛ خداوند در قرآن می فرماید :

پس باید عفو کنند و نادیده بگیرند آیا دوست ندارید که خداوند شما را مورد مغفرت قرار دهد؟ و خدا بخشایشگر و مهربان است[1]

در توضیح بخش اول «این که فردی می تواند عفو کند که خود پیشتر مورد عفو الاهی قرار گرفته باشد» باید گفت همانطور که در ادامه مطلب آمده عفو و غفران دو صفت از صفات الاهی اند که خداوند آنها را در سرشت بندگان برگزیده اش قرار می دهد و طبیعتا اهل گناه لایق چنین صفاتی نیستند و حتی کسی که تخلفی کمتر از گناه انجام داده باشد لایق صفتی الاهی نیست مگر این که خداوند آن تخلف را مورد عفو قرار داده باشد که در این صورت لیاقت پیدا می کند که متخلق به این صفات الاهی بشود.  

تواضع:

تواضع که به معنای فروتنی و اظهار کوچکی است «ریشه هر شرافتی است اما مشروط بر این که برای خدا باشد و گرنه خودش نوعی تکبر است» چرا که فرد به ظاهر اظهار فروتنی می کند اما در باطن خود را کوچک نمی بیند بلکه بزرگ می بیند و فروتنی ظاهریش برای این است که خود را واجد کمالی نشان دهد که برتریش را اثبات کند ، بنابر این او در حقیقت تکبر دارد نه تواضع. و «اگر کسی تواضع کند خداوند او را بر بسیاری از بندگانش برتری می دهد. رسول خدا فرموده اند: خداوند بر من وحی کرد که تواضع کنید تا جایی که هیچ کس بر دیگری فخر نفروشد و هیچکس بر دیگری ظلم نکند و هیچکس برای خدا تواضع نکرد مگر این که خداوند او را بالا برد؛ و رسول الله هنگامی که بر کودکان می گذشت از شدت تواضعش به آنها سلام می کرد.

اصل ریشه تواضع درک ابهت و هیبت و عظمت خدای تعالی است و هیچ عبادتی نیست که خداوند آن را قبول کند و مورد رضایت قرار دهد مگر این که باب آن تواضع است و حقیقت تواضع را جز مقربان و واصلان به وحدانیت خداوند درک نمی کنند»

سخاوت

«سخاوت از اخلاق پیامبران است و ستون ایمان است و هیچ مومنی نیست مگر این که سخاوتمند است و هیچ سخاوتمندی نیست مگر این که صاحب یقین و دارای همت عالی است چرا که سخاوت ملازم نور یقین است. کسی که هدف را بشناسد بخشش بر او آسان می شود و پیامبر فرمودند هیچ یک از اولیای الاهی نیست مگر این که بر سخاوت سرشته شده است و سخاوت مربوط به هر آن چیزی است که دوست داشتنی است و حد اقل آن دنیا است[2] و از نشانه های سخاوت این است که برایت اهمیت نداشته باشد که چه کسی مادیات دنیا را بلعید و چه کسی صاحب آن شد؟ مومن بود یا کافر؟ نافرمان بود یا مطیع؟ شریف بود یا پست؟ سخاوتمند به اطعام دیگران می پردازد و خود گرسنگی می کشد، دیگران را لباس نیک می پوشاند و خود بدون لباس نیک می ماند به دیگران عطا می کند و خود از قبول عطای دیگران امتناع می کند، بر او منت می گذارند و او بر دیگران منت نمی گذارد، اگر مالک کل دنیا شود خود را صاحب آن نمی بیند و اگر همه را ظرف یک ساعت ببخشد ناخرسند نمی شود.

رسول خدا فرمودند سخاوتمند به خدا نزدیک است به مردم نزدیک است به بهشت نزدیک است و از آتش دور است؛ و بخیل از خدا دور است ، از مردم دور است ، از بهشت دور است و به جهنم نزدیک است.

سخاوت آن است که در طاعت خدا و برای خدا باشد حتی اگر قرص نان یا آب باشد.

پیامبر فرمودند سخاوت در جایی است که فرد مالک چیزی باشد و برای خدا آن را ببخشد و اما کسی که تظاهر به سخاوت می کند، در معصیت بخشش می کند و خریدار غضب خداوند است و او بخیل ترین فرد برای خودش است چه رسد به دیگران چرا که تابع هوای نفس و مخالف امر الاهی است.

مهربانی[3]

مهربانی از اوصاف مومنین است که خداوند در قرآن می فرماید

محمد رسول خدا است و آنان که با او هستند بر کفار سختگیر و در میان خودشان مهربان هستند.[4]

و از پیامبر نقل شده است که: هر که مهربانی نکند مورد رحمت قرار نمی گیرد[5]

خیرخواهی[6]

خیرخواهی از دیگر اوصاف مومنین است که مطابق آیات قرآن از دعاهای مومنین است که خدایا غل و غش و کینه را از دل ما نسبت به دیگر مومنان برطرف ساز[7]

و هر کس نسبت به دیگران خیانت کند روز قیامت همراه آنچه که در آن خیانت ورزیده محشور می شود

عدل

عدالت از جمله اموری است که حتی در خصوص کافران هم باید رعایت شود و اگر سختگیری نسبت به کافران ظالم انجام می شود متناسب با ظلم آنها است و در آنجا هم نباید از مدار عدالت خارج شد.

قرآن توصیه می کند که اگر در جایی حتی منافع پدر و مادر و بستگان ما هم در میان بود باید عدالت را رعایت کنیم و نباید بخاطر عزیزترین افراد هم بی عدالتی کنیم نساء /135